فنون بازيابي محفوظات قرآني

سؤال:
 

وقتي قرآن مي خوانم، اولِ صبح جزء 28 ‏يا هر جزيي را کمي با غلط مي خوانم، اما همان جزء را بعد مثلاً ساعت 10 ‏صبح خيلي خوب مي خوانم، يا اگر روزي کسي ار من سؤال بپرسد در حالي که نخوانده باشم، خيلي بد جواب مي دهم اما در موقعيت ديگر با اين که مرور ‏نکرده ام، خيلي خوب جواب مي دهم. چرا؟
روند شکل گيري و يادآوري حفظ، کمي پيچيده است و ما اگر با اين ‏روند (مکانيزم) آشنا نباشيم، از تمام ظرفيت حافظه خود نمي توانيم، استفاده کنيم. وقتي شما اطلاعاتي را به حافظه خود مي سپاريد و در اصطلاح آن را حفظ مي کنيد، براي بازيابي و فراخوان آن از ذهن، فعل و انفعالات خاصي صورت مي گيرد، تا اين فرايند به صورت کامل و سالم انجام پذيرد، در اين راه عوامل مخالف و مخلّي نيز وجود دارند که مانع بازيابي محفوظات شده و فراخوان حفظ از حافظه به خوبي انجام نمي شود، با اين توصيف اگر هنگام قرائت قرآن از حفظ گاهي سوره، جزء يا صفحه اي را خيلي خوب و گاهي خيلي بد مي خوانيد، بايد به ريشه يابي علت آن و عوامل مخالف و مخلّ بپردازيد و تا با رفع آن ها، بتوانيد از حُسنِ حفظِ عالي تر بهره مند شويد. بعضي از اين عوامل عبارتند از:
1- عدم تمرکز: براي همه حافظان قرآن در بعضي از مواقع، اين مطلب رُخ داده گاهي آياتي را که کاملاً مسلط بوده و بدون اشتباه مي خوانده اند، را با تکلّف و خطاي بسيار خوانده اما همين آيات را در زمان ديگر بسيار خوب و عالي به ياد آورده و تلاوت کنند. اين مسئله در موقعيتي اتفاق مي افتد که شخص، از تمرکز کافي برخوردار نيست، او نمي تواند ذهن خود را بر روي محفوظاتش متمرکز کند.
‏البته توجه داريد، تمرکز داشتن فقط به اين معنا نيست که شما به هيچ چيز فکر نکنيد، معناي تمرکز حواس اين است که شما با علاقه بر روي مطلب خاصي، تمام حواس خود را متمرکز کنيد، لذا وقتي فردي براي خواندن محفوظات خود مي نشيند، علاوه بر آن که نبايد به هيچ مطلبي غير از مرور فکر کند، بلکه بايد شوق و اشتياق به مرور را هم داشته و ذهنش بر روي حفظ متمرکز باشد، پس اگر شما در آن هنگام علاقه اي به مرور نداريد، مرور را به ساعتي بعد موکول کنيد تا تمرکز لازم حاصل شود.
بله، دور بودن از آشفتگي هاي دروني مثل: نگراني، غم، خوش حالي زياد، گرسنگي، تشنگي و ... خصوصاً انتقال ذهن به مطلب خاصي غير از حفظ و آشفتگي هاي بيروني مثل: صداهاي محيط اطراف، سردي يا گرمي زياد هوا و ... جزء عوامل مخلّ تمرکز هستند، اما توجه کنيد در بحث تمرکز حواس، علاقه لحظه اي به موضوع مهم است، بله شما مشتاق و علاقه مند به حفظ هستيد، اما در اين لحظه به مرور محفوظاتتان هم علاقه دار يد؟
نکته: معناي داشتن علاقه لحظه اي يا آني به مطلب اين نيست که با نداشتن آن، ما امروز به طور کامل مرور و حفظ را تعطيل کنيم و کار را به روز بعد واگذاريم، بلکه الان اين علاقه و حسّ وجود ندارد، اما ربع ساعت بعد، يا نيم ساعت بعد، اين حسّ بي علاقه بودن از بين مي رود و شما مي توانيد، تکاليف مربوط به آن روز را انجام دهيد، پس حتماً شناختي از روحيّات خود داشته و بر اساس آن مواقع آمادگي روحي براي مرور و حفظ را بشناسيد که :«بَلِ الإِنسَانُ عَلَي نَفسِهِ بَصِيرَةٌ» بلکه انسان خودش از وضع خود آگاه است (14 سوره قيامة)
2‏- عدم مرور کافي: استاندارد در مرور محفوظات يک هفتم در هر روز مي باشد، به اين معني که تمام محفوظات در طول يک هفته بايد يک بار دوره شود، پس اگر شما حافظ 28 ‏جزء هستيد، بايد روزي 4 ‏جزء را مرور کنيد، البته درسال اولي که مشغول حفظ مي باشيد و اين برنامه در سال هاي بعد تغيير مي کند، حال اگر شما روزي يک يا دو جزء مرور مي کنيد، طبعاً سطح آمادگي ذهن شما براي مرور بسيار پايين خواهد آمد، به صورتي که نمي توانيد اعتمادي بر محفوظات خود داشته باشيد، گاهي آيات را خوب و گاهي با غلط و اشتباه مي خوانيد.
نکته: بعضي از اساتيد، استاندارد مرور را يک دهم مي دانند يعني هر10 ‏روز يک بار مرور کلّ محفوظات، که هر چند اين برنامه هم کارايي لازم را دارد، اما توصيه ما برنامه يک هفتم مي باشد و اين بخاطر فاصله زمانيِ کم تر مرور اجزاء و سوره ها و تسلط بيشتر حافظ، است.
3- نداشتن اعتماد به نفس: اگر شما به خودتان اعتماد نداشته باشيد، به طور طبيعي نمي توانيد، ذهن خود را فعّال کرده و در حد توان ذهن از آن توقع بازخواني محفوظاتش را داشته باشيد، زيرا بسيار شک مي کنيد و همين شک و ترديد مانع فعاليّت شفاف و طبيعي ذهن خواهد شد.
براي رفع ترديد و شک هم، مباحثه يکي از بهترين راه حل هاست، حضور مرتب در کلاس حفظ و ارائه محفوظات به استاد، حضور در محافل قرآني ‏هم بسيار راه گشاست.
4- عدم استفاده از روش هاي صحيح مرور: بعضي از حافظان قرآن موقع مرور قرآن را باز کرده و مشغول مرور محفوظات خود مي شوند، هرگاه به اشکالي برخوردند، سريع به قرآن مراجعه و رفع اشکال مي کنند، بعضي ديگر عادت دارند، قبل از مرور حتماً همان صفحه يا همان جزء مورد نظر را يک بار از روي قرآن بخوانند، بعد از حفظ تلاوت کنند، بعضي هم قبل از مرور يک بار نوار ترتيل جزء يا صفحه اي که مي خواهند مرور کنند را گوش داده سپس مرور مي کنند.
همه اين کارها، اشتباه بوده و باعث ضعف شديد اعتماد به نفس و کاهش تسلط ذهن بر محفوظات مي شود.
‏پشنهاد ما مرور کامل محفوظات بدون در اختيار دا شتن مصحف (قرآن ) و مراجعه به آن است، تکليف نوار ترتيل هر که مشخص است، جايگاه آن قبل از حفظ آيات و براي تقويت تجويد، وقف و ابتداء و رفع اغلاط روخواني است، اما کاربردي در مرور ندارد، زيرا مرور يک فرايند ذهني است و عوامل خارجي معمولاً باعث ضعف حسن حفظ مي شوند. بله براي رفع اشکالات احتمالي، حتماً برنامه مباحثه و تحويل محفوظات به استاد را جدّي بگيريد. گاهي هم صداي خود را ضبط و سپس گوش دهيد.
‏نتيجه آن که، وقتي محفوظات خود را براي مرور يا تحويل به ديگري مي خوانيد ببينيد، آمادگي لازم روحي و علاقه ارائه محفوظات را در آن لحظه داريد يا خير؟ آيا مقدار مرور و شيوه آن کافي و صحيح بوده است و شما با اعتماد کافي به محفوظاتتان مشغول تلاوت هستيد؟
ان شاء الله با رعايت موارد فوق مي توانيد در هر زمان از گنجينه عظيم حفظ قرآن و اين نعمت خاص الهي که شامل حال شما شده است، استفاده
‏کرده و خود و ديگران را از آن بهره مند نماييد.
منبع: نشريه نسيم وحي، شماره 25.